ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ (ÜFE)
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından hesaplanan Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE), ülke ekonomisinde üretimi yapılan mal ve hizmetlerin üretici düzeyinde oluşan fiyatlarını zaman içinde karşılaştırarak değişimleri ölçen bir fiyat endeksidir.
ÜFE 2003 referans yıllı olarak, güncel ürün sepetinin ve ağırlıkların yansıtılabilmesine imkan veren zincirleme endeks yöntemiyle tarım ve sanayi kapsamında hesaplanarak NACE Rev.1 sınıflamasına göre bugüne kadar yayımlanmıştır. Ulusal Hesaplar, Sanayi Üretim, Sanayi Ciro, Yıllık Sanayi Ürün İstatistikleri ve diğer göstergelerle karşılaştırılabilir olması ve Avrupa Birliği normlarına tam uyumlu endeksler üretebilmek amacıyla sanayi kapsamında NACE Rev.2 sınıflamasına uygun yeni bir üretici fiyat endeksine ihtiyaç duyulmuştur. Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) olarak adlandırılan bu gösterge sanayi sektöründeki üreticilerin yurt içine sattıkları ürünlerin fiyat değişimini kapsamaktadır. Geçmişte Toptan Eşya Fiyat Endeksi (TEFE) ve ÜFE olarak kullanılan endekslerin yerine bundan sonra Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi kullanılacaktır.
Sanayi sektörü için ÜFE, AB’nin Kısa Dönemli İş İstatistikleri Metodolojisine göre yurt içi ve yurt dışı detayında ayrı ayrı üretilmektedir. Yurt dışına ihraç edilen ürünlerin üretici fiyat değişimlerini ölçmek amacıyla sanayi sektörü için Yurt Dışı Üretici Fiyat Endeksi (YD-ÜFE) de aylık olarak hesaplanıp yayımlanacaktır. Tarım sektörü için üretici fiyat endeksi ise AB’nin Tarımsal Fiyat İstatistikleri Metodolojisi ile uyumlu, 2010 sabit temel yıllı ve NACE Rev.2 sınıflamasına uygun olarak üretilecektir. Bu nedenle daha önce ÜFE kapsamında yer alan, tarım, avcılık, ormancılık ve balıkçılık faaliyetleri için Tarım Ürünleri Üretici Fiyat Endeksi (Tarım ÜFE) ayrı olarak hesaplanacak ve Yİ-ÜFE ile birleştirilmeyecektir.
TÜKETİCİ FİYAT ENDEKSİ (TÜFE)
Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE), tüketim harcamalarına konu olan mal ve hizmetlere ilişkin fiyatların genel düzeyinde zaman içinde meydana gelen değişimi ölçmektedir. TÜFE hesaplamaları; tüketim sepetinin oluşturulması, sepette yer alan mal ve hizmetlerin ağırlıklarının belirlenmesi ve fiyatların derlenmesi olmak üzere üç aşamada yürütülmektedir.
2003=100 temel yıllı TÜFE zincirleme endeks olarak hesaplanmakta, bu nedenle her yıl fiyat derlenen yerleşim yerleri ve işyerleri, endeks sepetinde yer alan ürünler ve ağırlıkları, endeks sepetinde yer alan ürünlerin tanımları güncellenmektedir. Aralık ayında yıl boyunca takip edilecek işyerleri belirlenmekte, izleyen yıl boyunca bu işyerleri takip edilmektedir. Bu güncellemeler her yılın Ocak ayında ilan edilmekte ve yılın tamamında kullanılmaktadır.
TÜFE hesaplamasında uluslararası karşılaştırmaların yapılabilmesi için “Amaca Göre Bireysel Tüketim Sınıflaması” (COICOP) kullanılmaktadır.
TÜFE sepeti ve ağırlıkları ile açıklanan değişim oranları tek bir birey ya da belirli bir gelir grubuna ait olmayıp ülke ortalamasını ifade etmektedir.
FARKLARI
1) Yİ-ÜFE’de yurtiçi üretimde önemli paya sahip olan üreticilerin yaptığı üretim, TÜFE’de ise tüketmek amacıyla yurtiçinde mal ve hizmet satın alımları endeksin kapsamını oluşturmaktadır.
2) Yİ-ÜFE’de yalnızca sanayi sektörünün (madencilik, taş ocakçılığı, imalat sanayi, elektrik ve gaz üretimi, su sağlanması sektörleri) ürettiği mallar endekse dâhil ediliyor. Bir başka deyişle tarımsal üretim, hizmet üretimi (taşıma, ulaştırma, haberleşme, ticaret, finansal hizmetler, kamu hizmetleri vb.) Yİ-ÜFE’de kapsama dâhil değildir. Buna karşılık TÜFE’de hane halklarının, yabancı ziyaretçilerin ve kurumsal nüfusun yurtiçinde yaptığı tüm nihai parasal tüketim harcamaları, hangi sektöre yöneldiğine bakılmaksızın, dikkate alınmaktadır.
3) Yİ – ÜFE’de endekse yurt içinde üretimi yapılan seçilmiş sanayi ürünlerinin, KDV, ÖTV vb. dolaylı vergiler hariç, peşin satış fiyatları alınıyor. Buna karşılık TÜFE’de bütün mal ve hizmetler arasından hane halkı anketlerine göre seçilmiş mal ve hizmetlerin kullanıcıları tarafından satın alış fiyatları alınmaktadır. Bu fiyatlar, Yİ-ÜFE’den farklı olarak KDV, ÖTV gibi dolaylı vergiler dâhil peşin ödemeler olarak belirlenmektedir. TÜFE’de fiyatlar endekse alınırken taksitli satışlar üzerinden fiyatlandırmalar veya anlaşmalı fiyatlar dikkate alınmamaktadır.
4) Yİ-ÜFE’de Fiyatlar, web üzerinden elektronik ortamda derleniyor. Bu derlemeler sanayi kapsamında yer alan maddeler için her ayın 5, 15 ve 25’inci günlerinde yapılırken ham petrol, doğal gaz, elektrik, gaz üretim ve dağıtımı sektörleri için bir ay gecikmeli olarak ağırlıklı ortalama fiyatlar üzerinden gerçekleştirilmektedir. TÜFE’de ise veri derlemesi alanda yapılmaktadır. Taze sebze ve meyveler, futbol maçına giriş ücreti, LPG, tüp gaz ve seçilmiş 16 gıda ürünü haftada bir kez, diğer ürünler ayda iki kez derlenmektedir. Mücevher(altın), sigaralar benzin ve mazot fiyatları günlük olarak izlenmektedir. Barkod verileri ve internet üzerinden derlenen fiyatlar da günlük olarak derlenmektedir. TÜFE yayımlanma tarihindeki zamanlılık nedeniyle ayın 1’ile 24’ü arasındaki fiyatlar hesaplamalara dâhil edilmektedir.
SONUÇ
Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE); belirli bir referans dönemindeki ülke ekonomisinde üretimi yapılan ve bu üretimi yapılan ürünlerin; satışa konu olan kısımlarının üretici fiyatları bakımından zaman içerisindeki değişimini gösteren bir endekstir.
Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) ; hane halklarının tüketimine yönelik mal ve hizmet fiyatlarının zaman içindeki değişimini ölçen bir fiyat endeksidir.
İki endeks arasındaki en temel fark; ÜFE’de vergilendirilmemiş direk ürün maliyetlerinden sonra oluşturulan fiyat değişimlerinin izlendiği bir endeksken; TÜFE; hane halklarının tüketiminde ödediği tüm bedelleri ele alan ve vergilendirilmenin de içinde olduğu bir endekstir.
Dövizlerdeki kur artışları, yurt dışı ticaret hacimlerindeki değişimler (maliyetler , ithalat, ihracat durumları) , ürün üretimlerindeki her birimlik artış direk olarak ÜFE’yi etkilerken; ÜFE’deki artışlar bazsal anlamda ve tüketicilerin ödediği maliyetlerdeki maliyet yansıması, vergi taşıyıcılığı gibi durumlardan dolayı (özellikle vergi taşıyıcılığı konusunda satın alınan ürünlerin içerisinden alınan dolaylı vergilerin mali aneztezi durumundan dolayı) TÜFE endeksine daha geç yansımaktadır. Yani ÜFE’nin TÜFE’den yüksek olması ve TÜFE’nin etkisinin özellikle talep enflasyonuna direk etki etmesi bazsal anlamda yansımaları; endeks ölçüm ve biçim farklılıklarından dolayı kaynaklanmaktadır.
ÜFE; maliyet enflasyonu açısından önemli bir ölçüm birimiyken; TÜFE talep enflasyonu ve tüketicilerin harcama alışkanlıklarının fiyat-maliyet analizine göre şekillendiği bir endekstir.
Dövizlerdeki kur artışlarının; TÜFE endeksine etkisi ÜFE endeksine nazaran daha azdır. Çünkü özellikle dövizdeki kur artışlarının üretim (sanayi) kesmini daha çok etkilemesi ve de tarım hizmet gibi sektörlerin (özellikle tüketicilerin harcamalarını yaptıkları sektörler olduğu için) döviz kurlarından bazsal anlamda daha geç yansımasından dolayıdır.
Genel olarak özetleyecek olursak; ÜFE, üretim kesiminin dikkate aldığı bir endeksken, üretim birimindeki her türlü ham maliyetin (vergilendirilmemiş) yansıması ÜFE’yi yükseltirken; TÜFE; hane haklarının tükettiği her sepet üründeki birim fiyat artışlarının ve ÜFE’deki artışların bazsal anlamda daha sonra yansımasından etkilenen bir endekstir.
Ayrıca greedflasyon (mevcut enflasyon oranından daha fazla birim artışı olması) kavramının özellikle hane halklarının tükettiği ürünlerdeki fiyat artışlarının içinde bulunmasından dolayı TÜFE’yi; shrinkflasyon kavramının da (bir ürünün fiyatının değişmeden kalmasına rağmen miktarının azalması durumu) üretim girdi maliyetlerindeki bir gizli artış olduğu gerçeği ÜFE’yi daha çok etkilediği gerçeğini önümüze çıkmaktadır.
Enflasyon muhasebesi kavramı açısından da iki endekste kullanılmaktadır.
V.U.K. ‘na göre bilançolardaki düzeltmeler, şirket maliyetlerinin ham maliyet durumunu göstermesi açısından ve de vergiden arındırılmış ham maliyet artışlarının net bir biçimde gözükmesi açısından enflasyon düzeltmelerinde ÜFE endeksi kullanılmaktadır.
IAS 29 (TMS 29) açısından bakıldığında da ; maliyetlerin net gerçekleşebilir durumunu bulabilmek ve maliyetlerin gerçek değerini gösteren düzeltme yapılabilmesi için dolaylı vergi maliyetlerininde içinde bulunduğu TÜFE endeksi kullanılmaktadır.
KAYNAKÇA
file://V6l5eFnB05pUiSfO8aojGW6264DE_3qF_SgTTIKpMyhOyrfJ457XjFqRP54xUSHjumb10LhUInS0ddJVIOx8dE0L_y2DP25csy4FqwydWl0=.pdf
file://e57pu_oqllLLsPnCJ_WfZBbWEES14WLyBBzOSfPLheutBKMQ72Flp_Sc3W8IItrFMn7J3h2YyHL0XrBe1T9AblCZzd2Dq8C2hMJuRPE18x0=.pdf
https://www.mahfiegilmez.com/2022/06/ufe-ile-tufe-fark.html
http://www.muctebaonurhanozmumcu.com/?p=231
MÜCTEBA ONURHAN ÖZMUMCU
EKONOMİST-DENETÇİ
