Özel Tüketim Vergisi (ÖTV), belirli mal veya ürünler üzerinden maktu veya oransal olarak alınan bir harcama vergisidir. İlk olarak Avrupa Birliği ile uyum çerçevesinde yapılan kanun değişiklikleriyle gündeme gelmiş ve yine aynı amaçla 2002 yılında 4760 sayılı kanun ile kabul edilmiştir. ÖTV, lüks (mücevher, kürk vb.), sağlığa zararlı (alkol, sigara vb.), çevreye zararlı (benzin vb.) mallara uygulanmaktadır.
Kanuna ek 4 ayrı tarifede yer alan ürünlerin vergilendirilmesi esastır. 1 sayılı tarife, akaryakıt ve yağ türevlerini vergiler, eski Akaryakıt Tüketim Vergisi yerine 2 sayılı tarife, taşıtları vergiler, eski Taşıt Alım Vergisi yerine 3 sayılı tarife, tütün ve alkol türevlerini vergiler, eski Ek KDV yerine 4 sayılı tarife, beyaz ve kahverengi eşyalar ve türevlerini vergiler, eski Lüks KDV yerine gelmiştir.
Ülkemizde, 1985 yılında genel tüketim vergileri alanında yapılan reformla katma değer vergisi uygulamaya konulmuştur. Genel tüketim vergilerine ilişkin söz konusu reform sonrası, dolaylı vergiler alanındaki ikinci reform özel tüketim vergisi (ÖTV)’yle yapılmıştır. Gerek Avrupa Birliği müktesebatına uyum sağlamak gerekse belirli mal grupları üzerinde yer alan çeşitli vergileri sadeleştirmek amacıyla diğer bir dolaylı vergi türü olan ÖTV ilk defa 2002 yılında 4760 sayılı kanun ile kabul edilerek Türk Vergi mevzuatına girmiştir. ÖTV, esas itibarıyla talebin fiyat esnekliğinin düşük olduğu yani ikamesi düşük olan ya da ikamesi olmayan ürünler üzerinden alınmaktadır.
Bu nedenle ÖTV’ye konu ürünleri tüketicisinin kullanmaktan vazgeçmesi ya da yerine ÖTV’ye tabi olmayan başka bir ürünü ikame etmesi çok zordur. Dolayısıyla, ürünler üzerinde yer alan verginin tahsili Hazine bakımından daha kolaydır. Hayatımızın önemli bir parçası haline gelmiş olan cep telefonu, beyaz eşya gibi ürünler bunun en iyi örneklerini sunmaktadır.
ÖTV’de, vergiyi doğuran olay;
Mal teslimi veya ilk iktisap hallerinde malın teslimi veya ilk iktisabı,
Malın tesliminden önce fatura veya benzeri belgeler verilmesi hallerinde, bu belgelerde gösterilen miktarla sınırlı olmak üzere fatura veya benzeri belgelerin düzenlenmesi,
Kısım kısım mal teslim edilmesi mutat olan veya bu hususlarda mutabık kalınan hallerde, her bir kısmın teslimi,
Komisyoncular vasıtasıyla veya konsinyasyon suretiyle yapılan satışlarda malların alıcıya teslimi,
İthalatta, 4458 sayılı Gümrük Kanununa göre gümrük yükümlülüğünün doğması, ithalat vergilerine tâbi olmayan işlemlerde ise gümrük beyannamesinin tescilidir.
ÖTV’nin Kapsamı
Özel Tüketim Vergisi’nin yürürlüğe girmesiyle birlikte Katma Değer Vergisi’nin yanı sıra, ithalat, imalat veya ilk iktisap aşamasında tek bir dolaylı vergi uygulanmaktadır. Özel Tüketim Vergisi Kanunu 28 maddelik bir kanun olsa da, çok defa değişikliğe uğramıştır. ÖTV kapsamına giren mal listesi günden güne artmakta, mevcut vergi oranları da artırılmaktadır.
ÖTV’nin kapsamına giren mallar 4 ayrı listede toplanmıştır. Bunları akaryakıt, motorlu taşıtlar, kolalı ve alkollü içecekler ile tütün mamulleri ve son olarak dayanıklı tüketim malları ile lüks olarak adlandırılan tüketim malları olarak özetlemek mümkündür.
Özel Tüketim Vergisi kapsamında öne çıkan başlıca özellikleri:
- ÖTV’ye tabi mallar kısıtlı olacağı için yönetimi kolaydır.
- Sınırlı bir kapsamda uygulanır.
- Hazineye yüksek katkı sağlar.
- Tek aşmalı bir vergidir.
- ÖTV kapsamındaki malların el değiştirmesi durumunda yeniden ÖTV alınmaz, KDV’ye dahil olmaktadır.
ÖTV (Özel Tüketim Vergisi) Hangi Ürünlerden Alınılır?
ÖTV uygulanan ürünler 4760 Sayılı Özel Tüketim Kanunu çerçevesinde belirlenmiştir. İlgili maddelere göre, Özel Tüketim Vergisi kapsamında sayılan mal veya ürünler:
Çevreye zararlı akaryakıt ve yağ türevli ürünler,
Lüks taşıtlar,
Tütün, alkol vb. sağlığa zararlı maddeler,
Beyaz eşya, kürk vb. lüks tüketim ürünleri vb.
ÖTV ve KDV birbirinden hangi özelliklerle ayrılır?
-ÖTV ile KDV bazı özellikleri açısından birbirine benzer.
-ÖTV’yi KDV’den ayıran en önemli özelliği tek aşaması olan bir vergi türü olmasıdır.
-ÖTV, ilgili mallardan yalnızca bir kez imalat, ithalat ya da ilk iktisap sırasında alınır. Yani bu mallar el değiştirirken yeniden ÖTV alınmaz.
Kimler ÖTV Ödemekle Yükümlüdür?
ÖTV mükellefi olan kişiler ÖTV Kanunu kapsamında 4’üncü madde de açıkça sayılmıştır.
ÖTV alınan ürünlerle ilgili olarak işlem gerçekleştiren kişiler söz konusu verginin ödemesini yapmak zorundadır.
Buna göre ÖTV ödemekle yükümlü kişiler:
4760 Sayılı ÖTV Kanunu kapsamında (I), (III), (IV) sayılı mallar ile (II) sayılı tarifteki mallardan kayıt, tescile tabi olmayanları imal, inşa ya da ithal edenler.
Söz konusu malları müzayede yoluyla satışını yapanlar.
(II) sayılı tarifte yer alan motorlu araç ticari yapanlar, kullanmak üzere ithal eden veya müzayede yoluyla satanlar.
ÖTV mükellefi kişiler olarak sayılmışlardır.
Özel Tüketim Vergisi ödemekle mükellef kişiler arasında sayılanların belirlenmiş oranlara göre işlem yapmaları gerekmektedir.
ÖTV Beyannamesi Nedir, Ne Zaman Ödenir?
ÖTV beyannamesi, vergi mükellefinin yazılı beyanına bakılarak tarh olunan bir vergi olması nedeniyle kullanılır.
Adi ortaklıklarda söz konusu verginin ödenmesi için bu ortakların atmamı müteselsilen yükümlü olacaklardır.
E – beyanname sistemi ile ödeme işlemi yapmak isteyenler elektronik ortam üzerinden, beyannamenin teslim edildiği günün bittiği saat 00.00’a kadar göndermeleri gerekir. Vergi beyannamesinin verme süresi içinde ödenmesi gerekmektedir.
ÖTV İstisnaları Nelerdir?
ÖTV istisnaları kapsamında yapılan son değişiklikler kapsamında bazı ürünlerde vergi alınmaması kararlaştırılmıştır. Zaman zaman gelen geçici maddeler ve değişiklikler ile ÖTV birçok üründe kaldırıldığı gibi uygulama konusunda da çeşitli farklar belirlenmektedir.
ÖTV’nin istisnası kapsamında sayılan başlıca unsurlar:
Petrol aranmasına ilişkin istisnalar,
İhracat amacına yönelik istisnalar,
THK satın alımları için istisnalar,
Kamu kurumları için istisnalar,
İthalat istisnaları,
Güvenlik kurumlarının silah alımlarına ilişkin istisnalar vb.
Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) Muafiyeti ve Şartları
Tam bir açıklama yapmak istersek ÖTV Muafiyeti; vücudunda raporla belirlenmiş şekilde, belli bir oranda engeli olan engelli vatandaşların yararlanabileceği bir hak olarak bilinmektedir.
Burada önemli olan ise muafiyet için kriterlerin karşılanıyor olmasıdır. Öncelikle ÖTV muafiyeti için engel durumunun belli bir oranda olması ve bunun raporla kesinleşmiş olması gerekmektedir. Burada iki durum ortaya çıkmaktadır;
1.Durum: Raporla belirlenmiş olan engel durumu %90’ın üzerindeyse, bu durumda kişi zaten tamamen ÖTV muaf olarak araç satın alabilecektir. Ek: Kişinin zihinsel engel durumu varsa, o zaman alınacak araç için önce bir vasi tayin edilmesi, sonra ise araç alım için bir izin davası açılması gerekir.
2.Durum: Raporla belirlenmiş şekilde kişinin %90 altında ve ortopedik bir engeli varsa, bu durumda da ÖTV muafiyetinden yararlanılabiliyor. Fakat aracın, belli tertibatlarla güncellenmesi gerekebilir. Engel durumuna göre sürüş sistemi üzerinde değişiklikler yapılabilir ve aparatlar kullanılabilir. Alınacak olan sağlık raporu üzerinde bu konuda gerekli olan şartların belirtilmesi ve ona göre ehliyetin belirlenen şartların kodlarıyla güncellenmesi gerekir.
ÖTV Gider Yazılabilir mi?
2024 yılında iktisap edilen binek otomobillerinin iktisabında ödenen özel tüketim vergisi ve katma değer vergisi toplamının 2024 yılı için en fazla 690 bin TL’ye kadarlık kısmı (bu tutar geçen yıl 440 bin TL idi) ticari veya mesleki kazancın tespitinde gider olarak dikkate alınabilecektir. Aşan kısım ise kanunen kabul edilmeyen gider olarak ticari kazanca dâhil edilecektir. Serbest meslekte ise KKEG düzenleme ve uygulaması olmadığından sadece 690 bin liraya kadar olan kısım gider yazılabilecektir.
Faaliyetleri kısmen veya tamamen binek otomobillerinin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olanların bu amaçla kullandıkları hariç olmak üzere, özel tüketim vergisi ve katma değer vergisi hariç ilk iktisap bedelinin 2024 yılında 790 bin TL’si (bu tutar geçen yıl 500 bin TL idi), söz konusu vergilerin gider yazılmayıp maliyet bedeline eklendiği veya binek otomobilin ikinci el olarak iktisap edildiği hâllerde amortismana tabi tutarı 1 milyon 500 bin TL’yi (bu tutar geçen yıl 950 bin TL idi) aşan binek otomobillerinin her birine ilişkin ayrılan amortismanın en fazla bu tutarlara isabet eden kısmı gelir ve kurumlar vergisi açısından safi kazancın tespitinde gider olarak dikkate alınabilecektir. Bu tutarları aşan kısma isabet eden amortismanın KKEG olarak dikkate alınması gerekmektedir.
ÖTV Kanunu’na ekli listelerde hangi mallar vardır?
Özel Tüketim Vergisi Kanununa ekli dört adet liste kapsamına giren mallar Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu (GTİP) numaralarıyla tanımlanmıştır.
I sayılı listenin A cetvelinde; akaryakıt ürünleri, doğal gaz, LPG,
I sayılı listenin B cetvelinde; akaryakıta katılabilen solvent türevleri, tiner, bazyağ, madeni yağlar ve yağlama müstahzarları,
II sayılı listede, yarı römorklar için çekiciler, binek otomobilleri ve esas itibarıyla insan taşımak üzere imal edilmiş motorlu taşıtlar, eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar, özel amaçlı motorlu taşıtlar, motosiklet, helikopter, uçak, gemi, yat, eğlence ve spor tekneleri gibi taşıtlar,
III sayılı listenin A cetvelinde, kolalı gazozlar ve alkollü içkiler,
III sayılı listenin B cetvelinde; puro, sigarillo, sigara, nargile tütünü, enfiye veya çiğnemeye mahsus tütün gibi tütün mamulleri, tütün sarımında kullanılan makaronlar
IV sayılı listede, genel itibariyle, havyar ve havyar yerine kullanılan ürünler, kozmetik ürünleri, kürkler ve kürkten giyim eşyası, muzır neşriyat, sofra, mutfak, tuvalet, yazıhane, ev tezyinatı ve benzeri işler için bazı cam eşyalar, manikür ve pedikür takım ve aletleri, altın veya gümüş kaplama kaşık, çatal ve kaşık-çatal takımları, klimalar, ısıtıcılar, beyaz eşyalar, elektrik motorlu araçların motorunu çalıştırmaya mahsus araç pilleri, küçük ev aletleri, cep telefonu, telsiz-telefon cihazları, mikrofon, hoparlör, kulaklık, amplifikatörler, ses kayıt ve çalma cihazları, televizyon, projektör, kamera, ses ve görüntü cihazları, infrared ile çalışan uzaktan kumanda cihazı, inci ve kıymetli taşlardan mamul saat kayışları, tabancalar ve diğer ateşli silahlar ile sürgülü silahlar, kristal avizeler, bazı oyun eşyaları, hayvansal maddelerden süs eşyaları gibi mallar yer almaktadır.
ÖTV İADESİ
– ÖTV uygulanan malların ihraç edilmesi halinde bu verginin iadesi, sadece ÖTV mükelleflerinden satın alınan mallar için söz konusudur. Örneğin, ÖTV mükellefinden satın alınan parfümün üçüncü kişiye satıldığı ve üçüncü kişi tarafından ihraç edildiği durumda üçüncü kişi ÖTV iadesi alamayacaktır.
– ÖTV uygulanan safhadan sonraki satıcılardan alınan malların ihraç edilmesi halinde, alış belgelerinde görünmeyen ve malın fiyatına dâhil edilmiş olan ÖTV iade edilmez. Yukarıdaki parfüm örneğinde ÖTV mükellefinin faturasında ÖTV görünecek, ancak üçüncü kişiye yapılan satışa ait faturada ÖTV malın maliyetinin içine dahil edilmiş olacağından görünmeyecektir.
– ÖTV’nin ithal aşamasında gümrük idaresine ödendiği ve ithal edilen malların ithalatçısı tarafından ihraç edildiği durumlarda ithalde ödenen ÖTV, ithalatçı ihracatçıya iade edilir. Örneğin, ithal edilen parfümün ithalatçı tarafından ihraç edildiği durumda gümrükte ödenen ÖTV iade edilecektir.
– ÖTV’yi gümrük idaresine ödeyen ithalatçıdan satın alınan malların ihraç edilmesi halinde ÖTV iade edilmemektedir. Yukarıdaki örneğe göre, ithalatçıdan parfümü satın alan kişinin ihracatı yaptığı durumlarda ÖTV iadesi söz konusu olmayacaktır.
– ÖTV ödenerek satın alınan malların herhangi bir işlem görmeden, olduğu gibi (aynen) ihraç edilmesi halinde, bu mallar için yüklenilen ÖTV iade edilir. Örneğin, ÖTV mükellefinden satın alınan araçların, motor, şasi ve karoser gibi parçalara ayrılarak söz konusu parçalarının ihracatının yapılması durumunda ÖTV iadesi söz konusu olmayacaktır
– ÖTV ödenerek satın alınan maldan ÖTV’ye tabi olan veya olmayan bir mal üretilerek bu malın ihraç edilmesi halinde, imalatta kullanılan mal için ödenen ÖTV iade edilmemektedir. Örneğin ÖTV ödenerek satın alınan yağların iş makinesinin hidrolik sistemlerine konulduğu ve iş makinesi ihracatının gerçekleştiği durumlarda ÖTV iadesi olmayacaktır.
SONUÇ
Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) belirli mal veya ürünlerden maktu ya da oransal anlamda alınan bir harcama vergisidir.
Ekonomik açıdan bakıldığında, ikame malı bulunmayan, talebin fiyatlar üzerindeki esnekliğinin düşük olduğu yani tüketimi fiyatı ne kadar artarsa artsın alıcısının belli olduğu ürünler yani lüks ürünlerden alınan bir vergidir.
Özel Tüketim Vergisi ; alınan ürün veya malın vergisiz satış fiyatından hesaplanır ve de ürünü veya malı satın alan kişi tarafından yüklenilen bir vergidir.
İhracat kapsamında değerlendirildiğinde ürünü ya da malı ihraç ederken; ihraç edilen ürün ya da malın hiçbir değişikliğe uğramamış olması veya ürün veya mal ithal edildiyse ve ithal eden kişi ürünü yada malı kendisi direk ihraç ediyorsa ödediği ÖTV iade ve istisna kapsamında değerlendirilebilmektedir. Ancak üçüncü kişilere teslim yapılırsa ve o teslimlerden sonra teslim alan kişi ürünü veya malı ihraç ederse ÖTV den istisna veya iade konusu ortaya çıkmamaktadır.
ÖTV bir tür harcama üzerinden alınan dolaylı vergi olduğu için vergi gelirleri ve hazine açısından geliri yüksek olan bir vergi türüdür.
KAYNAKÇA
https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=4760&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
https://www.erdem-erdem.av.tr/bilgi-bankasi/dunden-bugune-ozel-tuketim-vergisi
https://eduhukuk.com/ozel-tuketim-vergisi-nedir/
https://www.ekonomist.com.tr/sozluk/otv-ozel-tuketim-vergisi-nedir-hangi-urunlerde-uygulanir
https://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%96zel_t%C3%BCketim_vergisi
https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2024/01/20240112-12.htm
https://sezaikaya.com/post/otv-iadesinde-temel-kosullar
MÜCTEBA ONURHAN ÖZMUMCU
DENETÇİ-EKONOMİST
