Ekonomik büyüme temelde, bir ekonominin üretim hacminde dönemler itibarıyla meydana gelen artış olarak tanımlanmaktadır. Bir ülkedeki üretim hacmindeki artış göstergelerinden önemli bir tanesi de Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’daki (GSYİH) değişmelerdir.
Gayri Safi Yurt İçi Hasıla:
Ekonomide belli bir dönemde, ülkenin sınırları içerisindeki tüm kaynaklar kullanılarak üretilen nihai mallar ve hizmetlerin değeridir. Bu hesaplama yapılırken üretilen mal ve hizmetlerin miktarının fiyatları ile çarpımı alınır ve böylece Nominal Gayrı Safi Yurt İçi Hasıla elde edilmektedir.
GSYH’nin Hesaplanması
Harcama Yönünden
GSYİH= C+I+G+ (X-M)
C (Tüketim): Mal ve hizmetlere yapılan harcamalardır. Tüketim harcamaları tüketicilerin mal ve hizmetlere yaptığı harcamaları ifade eder. Tüketicilerin yeni konut alımı için yaptığı harcamalar yatırım harcaması olarak kabul edilir ve tüketim harcamalarında yer almaz.
I (Yatırım): Firmaların sabit sermaye stoklarına yaptığı ilavelerle stoklara yaptığı ilaveler ve tüketicilerin yeni konut alımı için yaptığı harcamalar “yatırım harcaması” olarak adlandırılır.
G (Kamu Harcamaları): Devletin mal ve hizmet üretimini gerçekleştirebilmek için yaptığı harcamalara kamu harcamaları denir. Devletin yaptığı karşılıksız ödemeler ( transfer ve faiz ödemeleri) kamu harcamaları içerisinde yer almaz.
X (İhracat): Bir ülkenin diğer ülkelere sattığı mal ve hizmetleri ifade eder.
M (İthalat): Bir ülkenin diğer ülkeden aldığı mal ve hizmetleri ifade eder.
X-M= Net ihracat negatif ise ithalat büyüktür (Dış ticaret açığı) .
Pozitifse ihracat daha fazladır. (Dış ticaret fazlası)
Örnek:
C: 2.000 milyar TL
I:800 milyar TL
G:500 milyar TL
X=300 milyar TL
M=450 milyar TL
Formül: C+I+G+(X-M)
=2.000+800+500 (300-450)
=3.300 + (-150)
=3.150 milyar TL Dış ticaret açığı veren dışa açık ekonomideki GSYİH tutarı
2. Üretim ya da Katma Değer Yönünden GSYİH
Bir ekonomide farklı sektörlerin ürettikleri mal ve hizmetlerin parasal değerlerinin toplanması ya da bir üretim sürecinin her aşamasında yaratılan katma değerlerinin toplanmasıyla elde edilmektedir.
Üretim Yaklaşımı:
GSYİH=Y=Ap+Ip+Sp+O
Ap : Tarım sektöründe bir yıl içinde üretilen değerlerin piyasa fiyatı cinsinden toplamıdır.
Ip : Sanayi sektöründe bir yıl içinde üretilen değerlerin piyasa fiyatı cinsinden toplamıdır.
Sp : Hizmetler sektöründe bir yıl içinde üretilen değerlerin piyasa fiyatı cinsinden toplamıdır.
O: Diğer=Vergiler-Sübvansiyonlar.
Örnek:
Ap:200 milyar TL
Ip:700 milyar TL
Sp:1.300 milyar TL
O:300 milyar TL
Formül:Y=Ap+Ip+Sp+O
Y=200+700+1.300+300
Y=2.500 milyar TL
3. Gelir Yönünden GSYİH
Bir ekonomide elde edilen üretim faktörleri gelirlerinin toplamıyla ifade esilen GSYİH değeridir.
GSYİH: Ücret + Faiz + Rant+ Kar+ Amortisman + Dolaylı Vergiler
Değişim Denklemi Yaklaşımı (Irwing Fisher’in Para Miktarı Kuramı)
M.V=P.Q (Fisher Miktar Formülü)
M: Bir ekonomide bir yıl içindeki nominal para arzı.
V: Bir ekonomide bir yıl içindeki paranın dolanım hızı (paranın dolanım hızı, piyasadaki para miktarının ekonomide üretilen toplam mal ve hizmetleri satın almak için yıllık bazda ortalama olarak kaç defa el değiştirdiğini göstermektedir.)
Q: Bir ekonomide bir yıl içinde üretilen mal ve hizmet miktarını göstermektedir.
P: Bir ekonomide bir yıl içinde üretilen mal ve hizmetlerin piyasa fiyatını göstermektedir.
P.Q=Y=GSYİH olduğundan
M.V=Y=GSYİH.
Örnek:
M:1.200 milyar TL
V: Direk ölçen bir veri bulunmamakta
P.Q=Y=2.500 milyar TL (Önceki örnekten hesaplandı)
Formül= M.V=P.Q
=1.200.V=P.Q
=1.200.V=P.Q=Y
=1.200.V=2.500
=2,0833=V
Nominal ve Reel GSYİH
Ekonomide toplam N tane mal üretilsin (i=1,2,…,N) ve i: herhangi bir mal.
T: cari yıl (içinde bulunulan yıl) ve TE: temel alınan yıl.
t RYt: t dönemindeki reel GSYİH.
it=i. malın t dönemindeki fiyatı.
it=i. malın t dönemindeki üretim miktarı. t döneminde Nominal GSYH (cari fiyatlarla yani t yılı fiyatlarıyla hesaplanmaktadır.)
Yt = =p1tq1t+p2tq2t+…+pitqit+…+pNtqNt. t döneminde Reel GSYH (temel yılın fiyatlarıyla hesaplanmaktadır):
RYt = piTEqi𝑡 p1TEq1t+p2TEq2t+…+piTEqit+…+pNTEqNt.
Büyüme hesaplamalarında üretim miktarındaki artışı ifade etmek (yani fiyat artışı etkilerinden arındırmak) için reel GSYİH kullanılır.
GSYİH şu kadar büyüdü ya da GSYİH küçüldü derken kastedilen aslında reel GSYİH’dır.
Büyüme: t=((GSYİHt -GSYİHt-1)/(GSYİHt-1)) x 100
Örnek:
GSYİH 2023: 900 birim
GSYİH 2022: 850 birim
Formül: t=((GSYİHt -GSYİHt-1)/(GSYİHt-1)) x 100
=(900-850)/850 x 100
=0,058824 x 100
=5,8824
Ekonomik Kalkınma
Ekonomik kalkınma normatif bir kavramdır; diğer bir deyişle insanların ahlak anlayışı (doğru ve yanlış, iyi ve kötü) bağlamında geçerli olmaktadır.
Michael Todaro tarafından verilen ekonomik kalkınma tanımı, yaşam standartlarında bir artış, benlik saygısı ihtiyaçlarında iyileşme ve ezilmeye karşı özgürlüğün yanı sıra daha fazla seçenektir.
Gelişimi ölçmenin en doğru yöntemi, verimliliği etkileyen ve ekonomik büyümeye neden olabilecek okur yazarlık oranlarını ve ömür beklentilerini dikkate alan İnsani Gelişme Endeksi‘dir. Aynı zamanda eğitim, sağlık, istihdam ve çevre koruma alanlarında daha fazla fırsat yaratılmasına yol açmaktadır. Bu, her vatandaşın kişi başına düşen gelirinde bir artış anlamına gelmektedir.
Ekonomik Büyümeyle Ekonomik Kalkınma Arasındaki Farklar
Ekonomik büyüme, kayıt dışı ekonominin boyutunu hesaba katmamaktadır. Kayıt dışı ekonomi, kayıt dışı ekonomi faaliyeti olan kara ekonomi olarak da bilinir. Kalkınma, düşük yaşam standartlarına sahip insanlara uygun sığınma evleri ile uygun istihdama geçişleri azaltır.
Ekonomik büyüme, doğal kaynakların kirlenmesine, tıkanıklığına ve hastalığa neden olabileceği tüketimini hesaba katmaz. Ancak kalkınma, sürdürülebilirlik ile ilgilidir; bu, gelecekteki ihtiyaçlarından ödün vermeden mevcut ihtiyaçları karşılamak anlamına gelir. Küresel ısınmaya bağlı olarak baskılar arttığından, bu çevresel etkiler hükümetler için daha fazla sorun haline gelmektedir.
Ekonomik büyüme, ekonomik kalkınmanın gerekli ancak yeterli bir şartı değildir.
| Ekonomik Kalkınma ve Ekonomik Büyüme Karşılaştırma Tablosu | ||
| Ekonomik Kalkınma | Ekonomik Büyüme | |
| Etkiler | Ekonomik kalkınma, gelir, tasarruf ve yatırım bakımından tüm sosyal sistemin yukarı doğru hareket etmesi ve aynı zamanda ülkenin sosyo-ekonomik yapısının aşamalı olarak değişmesi anlamına gelir (kurumsal ve teknolojik değişimler). | Ekonomik büyüme, bir ülkenin gerçek mal ve hizmet çıktısında (GSMH) ya da kişi başına düşen gelirde gerçek bir çıktıda zamana göre artışı ifade eder. |
| Faktörler | Gelişim, beşeri sermaye endekslerinin büyümesi, eşitsizlik rakamlarında bir azalma ve genel nüfusun yaşam kalitesini iyileştiren yapısal değişikliklerle ilgilidir. | Büyüme, Gayri Safi Yurt İçi Hasıla’nın bileşenlerinden birinde kademeli bir artışa ilişkindir: tüketim, devlet harcamaları, yatırım, net ihracat. |
| Ölçüm | Niteliksel. HDI (İnsan Gelişim Endeksi), cinsiyete bağlı endeks (GDI), İnsan yoksulluk indeksi (HPI), bebek ölüm hızı, okur yazar oranı vb. | Nicel. Reel GSYİH’deki artışlar. |
| Efekt | Ekonomide nitel ve nicel değişiklikler getirir. | Ekonomide niceliksel değişiklikler getirir. |
| Bağlantı | Ekonomik kalkınma, gelişmekte olan ülkelerdeki ilerlemenin ve yaşam kalitesinin ölçülmesiyle alakalıdır. | Gelişmiş ülkelerde ekonomik büyüme daha ileriye yönelik bir metriktir. Ancak, tüm ülkelerde yaygın olarak kullanılmaktadır, çünkü büyüme gelişim için gerekli bir şarttır. |
| Kapsam | Ekonomideki yapısal değişikliklerle ilgilidir. | Büyüme, ekonominin üretimindeki artışıyla ilgilidir. |
SONUÇ
Ekonomik büyüme ve ekonomik kalkınma birbirini tamamlayan kavramlardır. Bir ülke ekonomisi ne kadar büyüyorsa ve bu büyümenin temelinde hane halkının sosyo-ekonomik koşullarını dikkate alan bir tutum içindeyse bir ülke hem büyümektedir hem de ekonomik olarak kalkınmaktadır.
Ülkeler ekonomisini büyütmek için kalkınma carisi yatırımlarını (eğitim,sağlık,vb.) artırıp, ülke hane halkının refah düzeyini artıracak ve de üretim sürecindeki marjinal verimi artırmak için gayret sarf ederse ülkeler hem ekonomik olarak büyüyecek hem de ekonomik olarak kalkınacaktır.
Çünkü bir ülkenin hem katma değerli ürettiği mallar için istihdamı artıracak, istihdamın artması da kişisel milli gelire pozitif katkı yapacaktır.
Katma değerli ürünlerin ihraç edilmesiyse ülkenin gelirine pozitif bir katkı yapacaktır. Bunların yanında yapılacak sosyo-ekonomik refahı artıracak sosyal yatırımlar ve kalkınma carisi yatırımları hem ekonomiyi daha fazla büyütecek hem de ülkenin kalkınmasına pozitif etki edecektir.
Ekonomik büyüme ve ekonomik kalkınmaya bir de fiyat istikrarı eklenirse ekonomik istikrar sağlanacaktır. Yani ekonomik istikrarın sağlanmasında; fiyat istikrarından sonraki en büyük önemli iki kavramdır. (Ekonomik İstikrar: Fiyat İstikrarı+Ekonomik Büyüme ve Ekonomik Kalkınma)
KAYNAKÇA
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/382073
https://finans.tercihiniyap.net/genel/ekonomik-buyume-nedir/
https://limenya.com/ekonomik-kalkinma-ile-ekonomik-buyume-arasindaki-fark/
https://www.investaz.com.tr/yatirim/ekonomik-buyume-verisi
MÜCTEBA ONURHAN ÖZMUMCU
EKONOMİST
