Bu muhasebe sisteminde, geleneksel muhasebenin ilkeleri korunmakta, fark paranın nominal ve satın alma gücü değerinde ortaya çıkmaktadır. Fiyatlar genel seviyesindeki artışlar paranın satın alma gücünü azaltmakta, fiyatlar genel seviyesindeki azalışlar paranın satın alma gücünü arttırmaktadır.
-Fiyatlar genel seviyesi muhasebesinde, öncelikle gelir ve giderleri satın alma gücü eşit para birimleriyle değerlendirmek gerekir. Böylece faaliyetten sağlanan kâr ve zarar, parasal kâr ve zarardan arınmış olur. Sonra borçlu olup yada alacaklı olmanın kâr yada zararı saptanmaktadır.
-Fiyatlar genel seviyesi muhasebesinde, varlıklar ve borçlar parasal ve parasal olmayan olarak ayrılmalıdır. Fiyat değişimleri sonucu parasal değerler, parasal kazanç ve kayıp ortaya çıkarılmakta, parasal olmayan değerler ise parasal kazanç ve kayıp ortaya çıkarmamaktadır.
Fiyatların arttığı dönemde elinde nakit ve parasal aktif bulunduran işletmeler zarar görürler. Fiyatların arttığı dönemde borçlu olan işletmeler ise kazançlı çıkmaktadırlar.
Fiyatlar Genel Seviyesi Muhasebesine Göre Finansal Tabloların Düzeltilmesi
– Fiyatlar genel seviyesi muhasebesi fiyat genel değişimlerinin finansal tablolarda yarattığı olumsuz etkileri ortadan kaldırmak ve fiyat değişimlerinin işletmenin iktisadi koşullarında ortaya çıkardığı değişimi belirlemek için finansal tablo kalemlerinin genel fiyat endeksleri kullanılarak düzeltilmesi gerektiğini ifade eden bir yöntemdir (Gücenme, 1996: 61).
-Fiyatlar genel seviyesi muhasebesinin amacı, enflasyon nedeniyle güvenilirliğini kaybeden ve gerçeğe uygun bilgi sunumundan oldukça uzaklaşan finansal tablo kalemlerini aynı satın alma gücüne sahip para birimi üzerinden göstererek güvenilir hale getirmek, gelir ve giderleri cari para tutarları üzerinden göstererek faaliyet karının gerçek durumunu ortaya koymak ve parasal kalemleri elde tutmaktan dolayı işletmelerin karşı karşıya kaldığı enflasyon kazanç veya kayıplarını ortaya koymaktır. (Açık, 2006: 353).
-Fiyatlar genel seviyesi muhasebesine göre enflasyon düzeltmesi yapılırken, istenilen hedeflere ulaşılabilmesi amacıyla aşağıda sıralanan adımların gerçekleştirilmesi gerekmektedir (Yüksel, 1997: 45-50).
–Tarihi maliyetler üzerinden hazırlanan son iki yıla ait finansal tabloların temin edilerek, kullanılacak düzeltme endeksinin tespit edilmesi ve buna göre düzeltme katsayılarının belirlenmesi,
– Parasal olan ve parasal olmayan varlık ve borç kalemlerinin tespit edilmesi,
– Cari yıla ait bütün parasal olmayan tutarların incelenmesi ve bunların aktifleştirildiği tarihlerin tespit edilmesi,
-Cari yıla ait gelir tablosunda yer alan gelir, gider, dağıtılan ve dağıtılmamış kardaki değişimler incelenerek, bu değişimlerin ne zaman meydana geldiğinin ve sonuca dâhil edildiğinin tespit edilmesi,
– Parasal olmayan kalemlerin cari para birimi üzerinden düzeltilmesi,
– Dönem başı bilançosunda yer alan parasal tutarların cari para birimi üzerinden gösterilmesi,
– Parasal olmayan kalemlerin cari para birimi üzerinden ifade edilmesinin ardından “düzeltilmiş maliyet veya cari maliyet değerinden küçük tutarda olanıyla değerleme” kuralının dikkate alınması,
– Parasal kalemlere ilişkin değerleri elde tutmaktan kaynaklanan enflasyon kayıp veya kazancının tespit edilmesi,
– Bir önceki yıla ait düzeltilmiş finansal tabloların cari yılın satın alma gücü tutarı üzerinden gösterilmesi.
-Fiyatlar genel seviyesi muhasebesinde varlıklar ve borçlar öncelikle parasal ve parasal olmayan kalemler olarak ayrıma tabi tutulmaktadır. Nakit ve nakitle tahsil edilecek ve ödenecek kalemler olarak ifade edilen parasal kalemler enflasyona göre düzeltilmemektedir. Bunun nedeni, parasal varlıkların geleneksel muhasebe anlayışıyla düzenlenen finansal tablolarda cari satın alma gücü ile yer almakta olmalarıdır (Özulucan, 2002b: 30-31 ).
Bu yöntemde endeks yardımı ile düzeltilmesi gereken kalemler, tarihi değerleri cari değerlerinden farklı olan stoklar, maddi duran varlıklar, hisse senetleri vb. parasal olmayan kalemlerdir. Bu bölümde, bir işletmenin finansal tablolarının enflasyonist dönemde bulunulduğu varsayımıyla TMS 29’un önerdiği fiyatlar genel seviyesi muhasebesine göre düzeltilmesine ilişkin örnek uygulama yapılmaktadır.
Fiyatlar Genel Seviyesi Muhasebesine Göre Finansal Tabloların Düzeltilmesi Neticesi Ortaya Çıkan Sonuçların İşletme Üzerine Etkileri
-Enflasyona göre düzeltme öncesi ve düzeltme sonrası ortaya çıkan durumun finansal tablolar ve işletme üzerinde birtakım etkileri bulunmaktadır. Bu etkileri aşağıdaki gibidir:
-Parasal aktif kalemlerin enflasyon ortamında nominal değerleri değişmeyip, satın alma güçleri azalmakta ancak bu satın alma gücü kayıpları gelir tablosuna yansıtılmadığı için dönem kârı gerçekte olduğundan yüksek görünmektedir. Bu da fazla kar dağıtımına ve vergilendirmeye neden olmaktadır.
-Parasal pasif kalemlerinin de enflasyon ortamında satın alma güçleri azalmaktadır. Bu durum, parasal aktif kalemlerinin tersine parasal pasif kalemlerinin enflasyon ortamında reel değerleri azalacağı için bilançoda gerçek değerlerinin altında izlenmesine neden olduğundan işletmeye ekstra bir kazanç sağlamaktadır.
-Parasal olmayan aktif kalemlerinin enflasyon ortamında satın alma güçleri değişmeyip, nominal değerleri değişmektedir. Örneğin tarihi değeriyle kayıtlara alınan maddi duran varlıklar için ayrılan amortisman tutarı enflasyonist dönemlerde daha az olmaktadır. Bunun sonucunda da fiktif kar ortaya çıkarak dönem karı gerçekte olduğundan daha yüksek tutarda finansal tablolarda yer almaktadır.
-Parasal olmayan pasif kalemlerinin ise enflasyon ortamında satın alma güçleri değişmeyip, nominal değerleri değişmektedir. Örneğin, öz sermaye parasal olmayan kalemlerin finansmanında kullanılmış ise, enflasyon dönemlerinde parasal olmayan varlıkların değeri artacağı için öz sermayenin değeri de artmaktadır. Ancak geleneksel muhasebeye göre bu artış hesaplarda görünmemekte ve parasal olmayan aktif ve öz sermaye tutarları gerçekte olduğundan daha yüksek tutarda finansal tablolarda yer almaktadır.
-Parasal olmayan pasif kalemlerinin ise enflasyon ortamında satın alma güçleri değişmeyip, nominal değerleri değişmektedir. Örneğin, öz sermaye parasal olmayan kalemlerin finansmanında kullanılmış ise, enflasyon dönemlerinde parasal olmayan varlıkların değeri artacağı için öz sermayenin değeri de artmaktadır. Ancak geleneksel muhasebeye göre bu artış hesaplarda görünmemekte ve parasal olmayan aktif ve öz sermaye tutarları gerçekte olduğundan daha yüksek tutarda finansal tablolarda yer almaktadır.
-Parasal aktif kalemleri parasal pasif kalemlerinden fazla olan işletmelerde satın alma gücü kaybı yaşanır ve bu satın alma gücü kaybı gelir tablosuna yansıtılamadığı için dönem karı tutarı olduğundan fazla görünür. Bu durum, elde edilmemiş olan karın dağıtılmasına veya fazladan vergilendirilmesine yol açmaktadır. Dolayısıyla, işletmenin karını değil sermayesini dağıtmasına neden olmaktadır.
-Parasal pasif kalemleri parasal aktif kalemlerinden fazla olan işletmelerde ise satın alma gücü kazancı ortaya çıkar ve dönem karı olduğundan düşük görünmektedir.. Bu durumun vergi avantajı gibi olumlu bir etkisinin bulunduğu ifade edilebilirse de, düşük dönem karı nedeniyle işletmenin kredibilitesi olumsuz yönde etkilenebilmektedir.
SONUÇ
-Yüksek enflasyonlu ekonomilerde işletmelerin finansal tablolarındaki fiktif (nominal) kar fazlalığı ya da zarar fazlalığı işletmelerin finansal durumları hakkında yanıltıcı sonuçlar üretebildiği gibi işletmelerin daha fazla vergi ödemesine de neden olan bir durumdur.
-Böyle durumların engellenebilmesi için yüksek enflasyonlu ekonomilerde enflasyon düzeltmesi yapılması gerekmektedir. Enflasyon düzeltilmesi yapılırken de en yaygın kullanılan muhasebe çeşidi “fiyatlar genel seviyesi muhasebesi” dir.
-Fiyatlar genel seviyesi muhasebesi uygulanırken; geleneksel muhasebe ilkeleri korunmakla beraber mevcut uygulamadaki genel fiyat endeksleri uygulanarak finansal tabloların düzeltilmesi amaçlanmaktadır.
-Fiyatlar genel seviyesi muhasebesi uygulanırken , satın alma gücü eşit para birimleri esas alınırken; bu uygulamadaki esas uygulama alanı parasal olmayan kalemlerdir.
-Parasal olmayan kalemlere örnek verilmek gerekirse; “sabit kıymetler, stoklar, öz sermaye hesapları” örnek verilebilmektedir.
-Toparlamak gerektiğinde; fiyatlar seviyesi genel muhasebesi finansal tabloların fiktif kar fazlalığı ve ya fiktif zarar fazlalığını gidermesi amaçlanır ; fiyatlar genel seviyesi muhasebesi, işletmelerin finansal tablolarının güncel durumunu objektif şekilde göstermekle birlikte işletmelerin vergisel anlamda da doğru vergilendirilmesine büyük katkılar sunmaktadır.
KAYNAKÇA
-https://www.pwc.com.tr/enflasyon-muhasebesi
-https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/9aede8fb-a078-40e2-beb9-01b26fa2d6de/aylincelik.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWORKSPACE-9aede8fb-a078-40e2-beb9-01b26fa2d6de-m3fB9So
-https://www.mevzuatdergisi.com/2005/06a/04.htm#:~:text=Fiyatlar%20genel%20seviyesi%20muhasebesinde%2C%20varl%C4%B1klar,kazan%C3%A7%20ve%20kay%C4%B1p%20ortaya%20%C3%A7%C4%B1karmamaktad%C4%B1r.
-https://dergiler.ankara.edu.tr/xmlui;/bitstream/handle/20.500.12575/52562/5373.pdf?sequence=1&isAllowed=y
MÜCTEBA ONURHAN ÖZMUMCU
DENETÇİ-EKONOMİST
