Enflasyon; bir ekonomide, fiyatlar genel düzeyinin sürekli artması demektir. Enflasyonu dezenfekte etmek için hem maliye politikası açısından hem de para politikası açısından daraltıcı politikalar uygulanmaktadır.
Enflasyon çeşitleri olarak genellikle önümüze iki tür enflasyon çeşidi çıkmaktadır. Talep enflasyonu ve maliyet enflasyonu.
Talep enflasyonu ve maliyet enflasyonunu dezenfekte etmek için para politikası açısından en çok kullanılan politika faiz politikalarıdır. Faiz artırmak daraltıcı para politikası açısından MB’nın en çok kullandığı araçlardan biridir.
Talep enflasyonu ve maliyet enflasyonu açısından faiz artırmanın çıktıları şöyle olmaktadır.
Talep enflasyonu söz konusuysa;
Eğer talep enflasyonuyla karşı karşıyaysak yani arzdan fazla talep varsa ya da üretilen mal ve hizmet miktarından daha fazlası talep ediliyorsa fiyatların yükselmesi ve bunun çıktısı olarak talep enflasyonuna neden olacak demektir. Bunu önlemenin yolu faizleri artırarak talebi düşürmek ve insanları tüketim yerine tasarrufa yönlendirmektir.
Talep enflasyonu açısından bakıldığında faiz politikası talebi düşürerek olumlu bir etki yaratacaktır.
Maliyet enflasyonu söz konusuysa;
Eğer maliyet enflasyonuyla karşı karşıyaysak yani üretim unsurları ve girdilerinin fiyatları talep dışı nedenlerle artıyorsa (örneğin ücretler sendika baskılarıyla yükseliyor ya da enerji maliyetleri petrol ve doğalgaz fiyatlarının uluslar arası alanda artması nedeniyle yükseliyor ve bunlar da enflasyona neden oluyorsa) o zaman faizi arttırdığımızda enflasyon da artar. Çünkü faiz de bir maliyet unsudur (finansman maliyeti) ve buradaki artış enflasyonun daha da artmasına yol açabilir.
Maliyet enflasyonunun görüldüğü ekonomilerde faiz artırmak, arz açısından daraltıcı bir etki yaratacağı gibi düşük arzdan dolayı arzlar talebi karşılayamayacak ve bunun çıktısında birim üretim maliyetleri artacağı için hem enflasyon yükselecek hem de karşımıza işsizlik ve kapasite düşüklüğü gibi makroekonomik problemler ortaya çıkacaktır. Maliyet enflasyonunun görüldüğü ekonomilerde daraltıcı para politikası aracı olan faizler olumsuz etki göstermektedir. Maliyet enflasyonunun görüldüğü ekonomilerde genişletici para politikası uygulamak faiz yükünü biraz daha azaltacaktır ancak bu da taleplerin artması riski ortaya çıkaracağı için politika çatışmasına neden olacaktır.
Hem talep hem de maliyet enflasyonu varsa;
Ülkemizde görülen tam da enflasyonu tanımlamaktadır. Ülkemizde hem talep hem de maliyet enflasyonu birlikte görülmektedir. Bu iki enflasyon için aynı anda daraltıcı para politikası aracı uygulamak yani faizleri artırmak kısa vade de talebi ve talep enflasyonunu düşürse de; uzun vade de ekonomide maliyet enflasyonu görülüyorsa hem baz etkisinden hem de arz –talep dengesi açısından (toplam talep-toplam arz modeli gereği) enflasyon ve talep daha yüksek bir dengede dengeleneceği için maliyet enflasyonu artacaktır. Eğer bir ülkede aynı zamanda ithalata dayalı bir ekonomik model görülüyorsa döviz talebi yüksekliğinden dolayı kıt olan dövizlerden dolayı kurlar yükselecek hem faiz yükü hem de dış cari açık olarak karşımıza makroekonomik problem olarak karşımıza çıkacaktır.
Döviz kıtlığı eğer dışarıdan borçlanılarak ya da swap yoluyla karşılanıyorsa İki ülke arasındaki belirli bir dönem için para takası-Belirli bir dönem için de borçlanılan takas swap faiziyle birlikte belirlenen vade de ödenecektir.-) hem borç yükü hem de borç faiz yükünü beraberinde getirecektir. Bu da ülkenin transfer harcamaları açısından ele alındığında hem bütçe açığı hem de cari açık meydana getirecektir. ((S-I) +(T-G)= (X-M)) (Özel kesimin tasarruf (S) ve yatırım (I) dengesi ile kamu kesiminin gelir (T) ve gider (G) dengesinin toplamı cari dengeye (X – M) eşittir.)
(Hem kamu harcamaları açığı hem de cari açık meydana gelecektir)
Dolayısıyla hem talep hem de maliyet enflasyonu görülen ekonomilerde daraltıcı para politikası uygulamak yani faiz artırmak kısa vade de talebi düşürürken; uzun vade de maliyet enflasyonunu artıracaktır.
Bu yüzden hem talep hem maliyet enflasyonu görülen ekonomilerde daraltıcı para politikası tek başına etkin olmazken; katma değerli üretim ve katma değerli üretimlerin ihracatı yapılarak makroekonomik denge uzun vade de dengeye gelebilir. Yani iki enflasyonun aynı anda görülmesinin çözüm yolu faiz artırmak değil; katma değerli üretimi teşvik edip; üretilen katma değerli üretimlerin ihracatıyla uzun vade de hem cari dengeyi hem de fiyat istikrarını sağlama hedefinin koyulması gereklidir.
KAYNAKÇA
https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2548726
https://www.mahfiegilmez.com/2012/10/ikiz-ack-ucuz-ack.html
https://www.mahfiegilmez.com/2014/05/enflasyon-ile-faiz-iliskisi.html
https://www.mahfiegilmez.com/2023/03/faizi-artrsak-enflasyon-duser-mi.html
https://en.wikipedia.org/wiki/Swap_(finance)
MÜCTEBA ONURHAN ÖZMUMCU
EKONOMİST-DENETÇİ
